Cmentarze w Łodzi. Śladami czterech kultur

Ze względu na swą kosmopolityczną przeszłość Łódź nazywana jest miastem czterech kultur. Bogactwo przemysłowej Łodzi budowali wspólnie Polacy, Niemcy, Żydzi i Rosjanie. Katolicy, protestanci, starozakonni i prawosławni żyli obok siebie, robili wspólne interesy, zawierali mieszane małżeństwa i jakoś  koegzystowali.

Dwie straszne wojny XX wieku wszystko zmieniły, ten stary świat czterech kultur zniknął na zawsze, ale śladów wielokulturowej przeszłości Łodzi możemy z powodzeniem szukać, choćby w stojących do dziś świątyniach miasta i na jego cmentarzach.

Podczas listopadowej wizyty odwiedziłam dwa zabytkowe łódzkie cmentarze - Cmentarz Stary przy ul. Ogrodowej oraz nowy cmentarz żydowski na Bałutach.

Cmentarz Stary w Łodzi

Na Cmentarzu Starym pochowani są wyznawcy trzech odłamów chrześcijaństwa - katolicy, prawosławni i protestanci i cmentarz podzielony jest właśnie na trzy sektory. Został założony w 1855 r., urokiem i walorami artystycznymi dorównuje najpiękniejszym cmentarzom w Polsce. Spoczywają tu szczątki tych, którzy budowali potęgę przemysłową Łodzi - fabrykantów i bankierów, osób zasłużonych dla kultury i nauki oraz włodarzy miasta.

W części katolickiej uwagę zwraca monumentalna neorenesansowa kaplica Heinzlów. Część prawosławna cmentarza to niewielki pas ziemi, na którym spoczywają przede wszystkim carscy urzędnicy i rosyjscy żołnierze. Najpiękniejszy nagrobek w tej części to mauzoleum rodziny Gojżewskich, przypominające kształtem prawosławną cerkiew. Co ciekawe, małżeństwo Gojżewskich było mieszane - ona była katoliczką, on prawosławny. I choć leżą w jednej krypcie, to w dwóch częściach cmentarza - przez mauzoleum przebiega granica katolicko - prawosławna.

W części protestanckiej odnajdziemy groby największych łódzkich fabrykantów - Geyerów, Grohmanów, Kindermannów i Biedermannów. Uwagę przyciąga zwłaszcza górująca nad cmentarzem kaplica - mauzoleum Karola Schreiblera, właściciela fabryk na Księżym Młynie, przypominająca gotycką katedrę. Jest chyba najbardziej namacalnym przykładem potęgi i bogactwa łódzkich przemysłowców.

Nowy Cmentarz Żydowski 

Nowy cmentarz żydowski w Łodzi powstał w 1892 r., po tym jak nieistniejący już cmentarz stary okazał się zbyt mały dla społeczności żydowskiej. Jest największym cmentarzem żydowskim w Polsce (42 ha!) i drugim co do wielkości cmentarzem żydowskim w Europie, wyprzedza go tylko ten berliński. To pokazuje, jak wielka  społeczność żydowska zamieszkiwała  Łódź.

Mijamy dom przedpogrzebowy i przekraczamy bramę prowadzącą na część grzebalną cmentarza. Patrzymy na rzędy macew, niektóre mocno pochylone do ziemi, inne spowite bluszczem, pokruszone, schowane pod grubą warstwą mchu, kolejne stoją karnie w szeregu, niczym zdyscyplinowane wojsko. Wzdłuż głównej alei cmentarza położone są kwatery bogatych fabrykantów - Prussaków, Silbersteinów, Jarocińskich. Nad nekropolią góruje mauzoleum Izraela Poznańskiego. Ogromna kopuła podparta na kolumnach, ozdobiona bogatą mozaiką tworzy zadaszenie nad nagrobkami fabrykanta i jego małżonki. Mauzoleum nazywane jest ostatnim pałacem Poznańskiego, zarówno ze względu na rozmiar jak i na jego przepych. To podobno największy żydowski nagrobek na świecie.

Skręcamy w lewo i dochodzimy do pola gettowego. Pozbawiony macew plac to miejsce pochówku ponad 45 tysięcy ofiar Litzmannstadt Getto. W trawę wbito tabliczki z nazwiskami ofiar, które z daleka wyglądają niczym ogromne stado czarnych ptaków i robią upiorne wrzenie swoją ilością.

Cmentarz żydowski jest własnością żydowskiej gminy wyznaniowej. Wstęp jest płatny (9 zł, czynne nd - pt), wejście znajduje się od ul. Zmiennej, niech Was nie zmyli zamknięta brama przy ul. Brackiej.