Jedziemy na Pałuki! Żnińska Kolej Powiatowa

Pałuki to niewielka kraina, malowniczo rozciągnięta pomiędzy Wielkopolską, Kujawami i Krajną. Podobno gdy Bóg stwarzał świat, wysłał na ziemię swoich aniołów, by upiększyli jego dzieło. Jeden z boskich wysłanników zgubił nad dzisiejszymi Pałukami swój naszyjnik. Paciorki rozsypały się po całej krainie i tak powstały pałuckie jeziora (a jest ich to 130). Anioł dołożył od siebie jeszcze łąki, lasy, pagóry i bagna i tak powstała ta urokliwa kraina. 

W weekend majowy odwiedziliśmy tylko niewielki, wschodni fragment Pałuk, a zwiedzanie ułatwiła nam Żnińska Kolej Powiatowa, czyli wąskotorówka kursująca w sezonie turystycznym na trasie Żnin - Gąsawa.

Kolej wąskotorowa na Pałukach (o rozstawie torów 600 mm) pojawiła się u schyłku XIX stulecia. Służyła do przewozu towarów m.in. do portu w Ostrówcach. Regularnie kursowała aż do l. 60 XX wieku. Na szczęście nie podzieliła losu większości wąskotorówek, nie zlikwidowano całej infrastruktury, dzięki czemu było możliwe zaadaptowanie trasy do potrzeb ruchu turystycznego. I tak dziś można zobaczyć powiat żniński z wagonika, odwiedzając cztery kolejne stacje: Żnin, Wenecję, Biskupin i Gąsawę.

Stacją początkową jest Żnin. Niewielkie miasto powiatowe o starym rodowodzie jest jedną z nieoficjalnych stolic Pałuk (obok Kcyni i Szubina). Lezy nad dwoma paciorkami z anielskiego naszyjnika - Jeziorem Dużym Żnińskim i Jeziorem Małym Żnińskim. To właśnie nad to drugie kierujemy swoje kroki po przybyciu do miasta. Teren wokół jeziora jest zagospodarowany - w wodę wchodzą pomosty, które dziś okupują wędkarze (wszak zaczął się sezon na szczupaki). W trzcinach słychać brzęczkę i buczenie bąka. Znad jeziora kierujemy swoje kroki na plac Wolności, najważniejszy plac w mieście. 

To na nim znajduje się średniowieczna wieża - symbol miasta. Jej powstanie jest rezultatem pożaru, który strawił żniński ratusz. Rajcy uznali, że najważniejsze dla miasta dokumenty należy trzymać w trwalszej budowli i w poł. XV wieku wzniesiono ceglaną ratuszową wieżę. Budowla ucierpiała podczas potopu szwedzkiego, a potem w pożarze w k. XVII wieku, ale generalnie prawie niezmieniona dotrwała do naszych czasów. Obecnie w wieży znalazło siedzibę Muzeum Ziemi Pałuckiej. Placówka zajmuje też jedną z kamienic przy pl. Wolności, tzw. Magistrat. Wewnątrz można obejrzeć wystawy archeologiczne, historyczne i etnograficzne.

Wędrujemy ul. 700 - lecia i po kilkuset metrach natrafiamy na wąskie tory przecinające asfalt. Jesteśmy blisko celu.

Przy ul. Potockiego 4 stoi na stacji lokomotywa. Pierwsi podróżni zajmują już miejsca w kolorowych wagonikach. Punktualnie o 10.00 kolejka rusza ze stacji.

Zajęliśmy miejsce w odkrytym wagonie (jako nieliczni, albo jedyni) i trochę marzniemy, choć przy ok. 12 km/h nie czujemy wiatru we włosach ;) Mamy za to okazję do niczym niezakłóconego podziwiania krajobrazu Pałuk. I widzimy wzgórza, te łuki wymierzone w niebo, od których Pałuki miałyby wziąć swoją nazwę.

Pierwsza stacja to Wenecja. Z włoskim miastem pałucką wieś łączy nazwa pochodząca od Wenetów oraz malownicze położenie nad wodą. Naszą Wenecję okalają wody trzech jezior: Weneckiego, Biskupińskiego i Skrzynka. Kolejka zatrzymuje się tuż obok dwóch najważniejszych miejsc we wsi: ruin XIV - wiecznego zamku oraz Muzeum Kolei Wąskotorowej.

Zamek powstał z inicjatywy Mikołaja Nałęcza, który u sobie współczesnych zyskał miano Diabła Weneckiego. Pan na Wenecji jak chce legenda i zakończył żywot za sprawą pomsty Niebios - w huku grzmotów zamek runął grzebiąc w ruinach swego właściciela. W rzeczywistości zamek częściowo rozebrano w XVI wieku. Do naszych czasów zachowały się jedynie fragmenty murów i dziedziniec. A sam Diabeł Wenecki? Cóż, z przeciwnikami politycznymi się nie patyczkował, stąd jego okrutna sława.

Po przekroczeniu bramy Muzeum Kolej Wąskotorowej wita nas popiersie Leona Lichocińskiego, wieloletniego, legendarnego przewodnika po muzeum. Wyróżniały go dwie rzeczy - żywa gwara pałucka, której używał podczas oprowadzania oraz...uszy, przez niektórych uważane za największe w Polsce (p. Leon podobno skromnie sam siebie plasował dopiero na trzecim miejscu). Umarł spokojnie, czekając na kolejnych turystów. Uwaga dla Pań - uważajcie na spiżowe uszy, jeśli nie chcecie szybko wychodzić za mąż - dotknięcie ich skutkuje szybkim zamążpójściem!

Na terenie skansenu znajdują się rozmaite parowozy (niektóre to prawdziwe unikaty) i całe składy wąskotorówek, a także ciekawe eksponaty uzupełniające ekspozycję - budka dróżnika, hydrant i niewielka obrotnica. Można także odpocząć w klimatycznej poczekalni.

Jedziemy dalej. Po lewej stronie rozciągają się wody Jeziora Biskupińskiego, a na jego brzegu majaczy drewniana budowla dobrze znana z podręczników do historii. To kolejna stacja - Biskupin. O skansenie archeologicznym pisałam Wam w poprzednim wpisie.

Ostatnim miejscem, do którego dojeżdża wąskotorówka jest niewielka Gąsawa. Miejsce jest znane miłośnikom historii Polski z zabójstwa księcia Leszka Białego w 1227 r. Do najciekawszych zabytków wsi należy drewniany kościół pw. św. Mikołaja pochodzący z I poł. XVII wieku.

Informacje praktyczne:

W sezonie turystycznym Żnińska Kolej Powiatowa kursuje 4-6 razy dziennie (dokładny rozkład jazdy tutaj). Wykupienie biletu całodziennego (ok. 20 zł) pozwala na dowolne przesiadanie się i podróżowanie każdym kursem w danym dniu. Czas przejazdu ze Żnina do Gąsawy to nieco ponad godzina.