Zanim powstała Nowa Huta

Trudno sobie dzisiaj wyobrazić jak wyglądały podkrakowskie wsi - Branice, Mogiła, Pleszów zanim w 1949 r. zapadła decyzja o budowie kombinatu, który dał początek Nowej Hucie. Przemawiają stare zdjęcia i zabytki, które wydają się jakby nie na miejscu w krajobrazie socrealistycznego miasta.

Podróż zaczniemy od Mogiły, bo tu znajduje się najstarszy zabytek Nowej Huty i być może całego Krakowa. Mowa o Kopcu Wandy, leżącym przy ul. Ujastek, od którego wieś miała wziąć nazwę. Według legendy w kurhanie spoczywa Wanda, córka Kraka co nie chciała Niemca, według naukowców kopiec mógł pełnić funkcje kultowe lub obrzędowe. Przemawia za tym fakt, że Kopiec Wandy i Kraka łączy pewna zależność - w okolicach celtyckich świąt Imbolc, Beltaine, Lughnasadh i Samhain słońce wschodzi i zachodzi w linii pomiędzy nimi. Na szczycie Kopca Wandy znajduje się pomnik z orłem projektu Jana Matejki ustawiony w 1890 r. Ze szczytu, przy dobrej pogodzie (i braku smogu) widać panoramę Krakowa zamkniętą pasmem Beskidów. Pięknie tutaj.

Jakby z drugiego bieguna pochodzi pobliski klasztor Cystersów i drewniany kościół św. Bartłomieja. O klasztorze i cudownym wizerunku Chrystusa pisałam dwukrotnie:

>>Szlak Cysterski. Polska Południowa<<

>>Osobliwości krakowskich kościołów<<

I jest jeszcze cmentarz mogilski. Nie urzeka wartością artystyczną, do najpiękniejszych cmentarzy w Polsce mu daleko. Ale dla Huty to taki symbol starego i nowego. Kiedyś przeczytałam w książce R. Radłowskiej "Nowohucka telenowela" (którą szczerze polecam) o dziewczynie z Mogiły, która wyszła za mąż za junaka, ku niezadowoleniu i braku akceptacji ze strony rodziny. Mieszkając w nowym, przydziałowym bloku całe życie widziała cmentarz z okna i resztki swojego starego świata.

Taką nowohucką rzeką jest Dłubnia. Dla powojennych mieszkańców dzielnicy to przede wszystkim Zalew, miejsce wypoczynku, dla obecnych może coraz popularniejsze spływy kajakowe. Przed wojną w dawnej wsi Dłubnia mieszkała piękna Zośka, czyli Zofia Frontczakówna - modelka i muza chłopomanów z krakowskiego światka artystycznego. Zośka miała zazdrosnego i brutalnego męża - Macieja Palucha, od którego w końcu uciekła. Pewnego słonecznego, majowego dnia 1927 r. poćwiartowane zwłoki zamordowanej kobiety znaleziono w Dłubni. Był głośny proces i niezbyt wysoki wyrok. Pozostała legenda i kilkadziesiąt wizerunków Pięknej Zośki.

Pamiątką po wsi Dłubnia jest fort 49a, pozostałość Twierdzy Kraków wybudowanej przez Austriaków u schyłku XIX w.  Do dziś zachowały się forty w Mogile, Krzesławicach, Batowicach i Mydlnikach. Adaptowane na garaże, budynki pomocnicze kombinatu niszczały i niszczeją nadal, jakoś nie ma pomysłu, by je przysposobić do nowych czasów. Wyjątkiem jest fort w Krzesławicach, w którym mieści się dom kultury.

Dzisiejszy Pleszów to przede wszystkim kombinat i legendarny bar Meksyk, będący pamiątką czasów, kiedy stało tu osiedle baraków robotniczych o tej samej nazwie. Ale dawna wieś, to stara osada z tradycjami. Na pewno istniała już u progu XIV wieku. W klasycystycznym kościele św. Wincentego schronienie odnalazło wyposażenie nieistniejącego kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie.

A dalej są Branice. W dawnej wsi leży gniazdo rodowe Branickich, tych samych, do których należał pałac w Białymstoku - Wersal Północy. W Branicach ród posiadał dużo skromniejszą siedzibę: renesansowy dwór obronno - mieszkalny zdobiony technika sgraffito, zaprojektowany prawdopodobnie przez Santi Gucciego.

W leżącym obok niewielkim XIX - wiecznym dworku z ładnym gankiem znajduje się obecnie filia Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Wokół rozciąga się malowniczy stary park, ze stareńką figurką Madonny...i mamutem. 

Myślę, że to dobry wstęp do kolejnych opowieści o Nowej Hucie - dzielnicy,  z którą muszę się rozliczyć i oddać jej to, na co na pewno zasługuje.